«Είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε» - Η παρουσίαση του βιβλίου από το Χρίστο Χριστοφίδη

Παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Μπογιόπουλου
«Είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε»
από τον Χρίστο Χριστοφίδη
Τετάρτη, 15 Φεβρουαρίου 2012
στο Πανεπιστήμιο Κύπρου

Το συγκεκριμένο βιβλίο του αγαπητού φίλου Νίκου Μπογιόπουλου που έχω τη χαρά και την τιμή να παρουσιάσω σήμερα, αποτελεί βιβλίο – φαινόμενο τόσο για την εκδοτική βιομηχανία όσο για την πολιτική σκέψη σε Ελλάδα και Κύπρο. Το βιβλίο παραμένει πολλούς μήνες μετά την πρώτη του κυκλοφορία στα πιο ευπώλητα βιβλία και σίγουρα από τα πιο πολυσυζητημένα. Βέβαια αυτός δεν είναι λόγος για να χαρακτηριστεί ένα βιβλίο ως φαινόμενο. Το βιβλίο αυτό αποτελεί φαινόμενο γιατί το περιεχόμενο του αποτελεί μια εντελώς διαφορετική θεώρηση των εξελίξεων της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, της κατάστασης στην Ελλάδα και συνεπακόλουθα σε όλη την Ευρώπη, και του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος σε σχέση με τη μέχρι σήμερα συνεχώς αναπαραγόμενη από την κυρίαρχη ιδεολογία ερμηνεία των εξελίξεων.

Η επιβολή της κυρίαρχης ιδεολογίας σε μια κοινωνία γίνεται με πολλούς και περίπλοκους τρόπους οι οποίοι όμως παραμένουν πιστοί σε μια βασική αρχή: οι κυρίαρχες κοινωνικά δυνάμεις, δυνάμεις που ελέγχουν τα μέσα παραγωγής και την οικονομία, δημιουργούν και εδραιώνουν την κυρίαρχη σκέψη και ολόκληρο το εποικοδόμημα της κοινωνίας, με βασικό στόχο τη διατήρηση της κυριαρχίας τους και την εδραίωσή της. Σε μια εποχή λοιπόν που
-σε ολόκληρη την Ευρώπη και όχι μόνο επικράτησαν και επικρατούν οι πιο ακραίες, νεοφιλελεύθερες θεωρίες για την οικονομία
-όπου η αγία απορρυθμισμένη οικονομία και η παναγία ανταγωνιστικότητα επιβάλλονται πλήρως επί των κοινωνικών αναγκών και των αναγκών του ανθρώπου,
-σε μια εποχή που ο δογματισμός αυτών των προσεγγίσεων έχει ξεπεράσει κάθε όριο, θυματοποιώντας εκατομμύρια άστεγους, άνεργους, φτωχούς και εξαθλιωμένους,
-σε μια εποχή που εξουσιάζουν οι λεγόμενες «αγορές» της αχαλίνωτης κερδοσκοπίας και οι οίκοι αξιολόγησης των σκοπιμοτήτων και των τεραστίων συμφερόντων
-στην εποχή του ιμπεριαλισμού όπου ο κόσμος μοιράζετε και ξανά μοιράζεται στη βάση των οικονομικών συμφερόντων των μεγάλων πολυεθνικών εταιριών το να εμφανίζεται ένα βιβλίο το οποίο έχει μια εντελώς διαφορετική ανάλυση των συνταρακτικών εξελίξεων που βιώνουμε σήμερα, στηριζόμενο σε μια κλασσική μαρξιστική ανάλυση και να έχει τόση απήχηση στην κοινωνία, ναι, το καθιστά φαινόμενο.

Αυτό βέβαια δεν είναι καθόλου τυχαίο. Ο λαός στην Ελλάδα, στην Κύπρο και σε ολόκληρη την Ευρώπη υφίσταται πρωτόγνωρες συνέπειες από την παγκόσμια οικονομική κρίση. Η πνευματική ηγεμονία, για να θυμηθούμε τη «Σχολή της Φραγκφούρτης», έχει αποτύχει οικτρά να δώσει  πειστική εξήγηση και ιδιαίτερα να δώσει διέξοδο. Αν χρησιμοποιήσουμε τη μνήμη και τη λογική μας οι πλείστες ερμηνείες της κυρίαρχης ιδεολογίας απευθύνονταν μάλλον σε ηλίθιους. Ίσως αυτός είναι ένας από τους λόγους που ο Νίκος Μπογιόπουλος επέλεξε για τίτλο του βιβλίου του το «Είναι ο καπιταλισμός ηλίθιε» παραφράζοντας ένα από τα βασικά συνθήματα της προεκλογικής εκστρατείας του πρώην Προέδρου των ΗΠΑ Bill Clinton ενάντια στον George Bush, το «είναι η οικονομία ηλίθιε». Για μήνες ολόκληρους προσπαθούσαν να μας πείσουν ότι η πρωτόγνωρη παγκόσμια οικονομική κρίση οφειλόταν στα λεγόμενα «golden boys» των Αμερικανικών τραπεζών. Στη συνέχεια υποστήριζαν ότι για την παγκόσμια οικονομική κρίση ευθύνεται η διαφθορά των πολιτικών και η αδυναμία τους να πάρουν σωστές αποφάσεις. Στην Κύπρο η άποψη που προσπαθούν κάποιοι να καταστήσουν κυρίαρχη είναι η άποψη ότι για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις επιπτώσεις της ευθύνεται η κυπριακή Κυβέρνηση και η μη έγκαιρη λήψη μέτρων που μπορεί να εξοικονομούσαν ακόμα μερικά εκατομμύρια για το κράτος. Θέλουν να μας πείσουν ότι οι μόνοι οι οποίοι δεν ευθύνονται είναι το ίδιο το σύστημα, η ίδια η οικονομική λειτουργία. Η οικονομία η οποία πλέον υπόκειται σε μικρό μόνο έλεγχο από την πολιτική εξουσία και αντίθετα ασκεί καθοριστική επιρροή στο ίδιο το πολιτικό σύστημα. Τόσο τα golden boys όσο και η πολιτική διαφθορά, η οποία όπως αναλύεται στο βιβλίο είναι σύμφυτη με τον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας, όσο και οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές της ιδιωτικοποίησης των πάντων, της συμπίεσης των μισθών των εργαζομένων προς τα κάτω και της ασυδοσίας της αγοράς, συνέβαλαν στο εύρος και το μέγεθος της κρίσης.

Η μεγάλη επιτυχία του βιβλίου «είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε», κατά την άποψή μου, συνίσταται στο γεγονός ότι προτείνει μια συνολική, πειστική και ιδιαίτερα τεκμηριωμένη με πάμπολλα στοιχεία, ανάλυση για την οικονομική κρίση. Τι είναι λοιπόν η παγκόσμια οικονομική κρίση; Η συνεχής παραγωγή προϊόντων με μόνο στόχο το κέρδος και η συνεχής συμπίεση των μισθών και των ωφελημάτων των εργαζομένων στο όνομα της ανταγωνιστικότητας δημιουργεί ένα σημαντικό ανισοζύγιο. Ένα ανισοζύγιο  μεταξύ του αριθμού των παραγομένων προϊόντων από τη μια και της ανικανότητας των εργαζομένων-καταναλωτών και των ανέργων-καταναλωτών να αγοράσουν και να καταναλώσουν τα προϊόντα. Όπως ο συγγραφέας σημειώνει στην σελίδα 55 του βιβλίου «είναι οι αντιφάσεις, οι δυσλειτουργίες και η αντινομίες της καπιταλιστικής παραγωγής που εκδηλώνονται στην σφαίρα του χρήματος και όχι το αντίθετο». Αυτό το ανισοζύγιο οδηγεί μοιραία στον περιορισμό της παραγωγής με αλυσιδωτές επιπτώσεις στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, στην ανάπτυξη, στις τράπεζες και ιδιαίτερα στους εργαζόμενους με την σημαντική αύξηση της ανεργίας. Η οικονομική κρίση δεν είναι λοιπόν ούτε κρίση των τραπεζών, ούτε κρίση χρέους αλλά κρίση της πραγματικής οικονομίας. Η αύξηση του χρέους των κρατών, η κρίση των τραπεζών και τόσα άλλα είναι συνέπειες της κρίσης στην πραγματική οικονομία. Υπάρχει μια κυρίαρχη αντίθεση στον τρόπο παραγωγής. Η αντίθεση μεταξύ του κοινωνικού χαρακτήρα της παραγωγής (όπου όλοι η κοινωνία συμμετέχει στην παραγωγή) και της ιδιοποίησης του οφέλους από ένα μικρό αριθμό ανθρώπων.

Ο Νίκος Μπογιόπουλος κτίζοντας σε αυτό το βασικό άξονα καταπιάνεται, τεκμηριώνοντας πλήρως τα όσα λέει, με τα φαινόμενα διαφθοράς, με τον τρομακτικό, πρωταγωνιστικό ρόλο των πολυεθνικών εταιρειών, με τις σοβαρές κοινωνικές επιπτώσεις της κρίσης, με τις τεράστιες κοινωνικές αντιθέσεις που υπάρχουν σήμερα, με τον περιορισμό της πραγματικής κυριαρχίας των κρατών, με το χρέος και την τοκογλυφία, με την έκφραση της κρίσης στην Ελλάδα, με τη στρατικοποίηση και τη σπατάλη πόρων προς όφελος του ΝΑΤΟ σε συνθήκες κρίσης και εξαθλίωσης των μαζών. Ξεχωρίζει η τεκμηρίωση της προσπάθειας τα βάρη της κρίσης να μετατεθούν στις πλάτες των εργαζομένων. Η ανεργία, η πείνα, η εξαθλίωση, οι μειώσεις των μισθών, η αύξηση των ωρών εργασίας, είναι μερικές μόνο από τις επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.

Οι εικόνες των δρόμων της σύγχρονης Αθήνας μοιάζουν να είναι γραμμένες από τα βιβλία και τις περιγραφές του Καρόλου Ντίκενς. Η τεράστια ανεργία, οι μισοί περίπου Έλληνες κάτω από το όριο της φτώχιας, χιλιάδες Έλληνες άστεγοι, παιδιά που πεινούν στα σχολεία. Η Ελλάδα πέφτει συνεχώς και το πηγάδι μοιάζει απύθμενο και η τραγωδία απεριόριστη. Οι κυρίαρχοι της οικονομίας καταβάλουν έντονη προσπάθεια να φορτώσουν την αποκλειστική ευθύνη σε μικρό αριθμό πολιτικών προσώπων. Ευθύνη προφανώς υπάρχει, όμως σε μια οικονομία η οποία είναι «ελεύθερη», σχεδόν ασύδοτη, τέτοιες κρίσεις οφείλονται πρώτα και κύρια στο ίδιο το σύστημα και ασφαλώς στους ίδιους του κυρίαρχους της οικονομίας. Ανακαλώ στη μνήμη μου για παράδειγμα, σε μέρες μεγάλης δοκιμασίας, τράπεζες και βιομήχανους στην Κύπρο να προσπαθούν με ανακοινώσεις να πείσουν ότι η κρίση στην Κύπρο οφείλεται τάχατες στη μη έγκαιρη λήψη μέτρων. Διερωτώμαι πως ακόμα μερικά εκατομμύρια εξοικονομήσεων θα μπορούσαν να καλύψουν τη μαύρη τρύπα των πολλών δις που έχουν δημιουργήσει οι κυπριακές τράπεζες με την έκθεσή τους στην Ελλάδα.

Δεν είναι πρόθεση μου σήμερα να αναφερθώ στο πώς βιώνει η Κύπρος την κρίση και πως αυτή η κρίση αντιμετωπίζεται, παρουσιάζοντας ένα συγκεκριμένο βιβλίο. Ως άνθρωπος και ως Αριστερός δεν μπορώ, συγκρίνοντας με την κατάσταση στην Ελλάδα, συγκρίνοντας με άλλες ευρωπαϊκές χώρες και αναγνωρίζοντας τα σοβαρά προβλήματα που υπάρχουν στην Κύπρο με πρώτο την ανεργία, παρά να εκφράσω ικανοποίηση για το διαφορετικό τρόπο με τον οποίο έχουν αντιμετωπιστεί οι εργαζόμενοι και οι απλοί άνθρωποι στην Κύπρο. Θέλω μόνο να θυμίσω ότι εν μέσω οικονομικής κρίσης ενισχύθηκαν οι χαμηλοσυνταξιούχοι, εφαρμόστηκαν προγράμματα με βάση τα οποία 8.500 άνεργοι βρήκαν δουλειά, ενισχύθηκαν οι φοιτητές που έχουν ανάγκη, οι λήπτες δημοσίου βοηθήματος και γενικότερα απλώθηκε μια ασπίδα προστασίας από την εξαθλίωση για τους ανθρώπους που έχουν την μεγαλύτερη ανάγκη. Οφείλουμε επίσης να παραδεχτούμε ότι υπάρχουν συγκεκριμένα πλαίσια, κάποτε στενά, πλαίσια του παγκοσμιοποιημένου οικονομικού συστήματος, πλαίσια εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και υπό την πίεση των οίκων αξιολόγησης, μέσα στα οποία υποχρεώνεται κάποιος να κινείται όταν λαμβάνει αποφάσεις για την οικονομία.

Εδώ και μέρες σκεφτόμουν ένα τρόπο να κλείσω αυτή την σύντομη μου παρέμβαση. Τελικά, αυτή η τελευταία παράγραφος γράφτηκε αργά ψες μετά που παρακολούθησα τη σύντομη παρουσία του Νίκου Μπογιόπουλου στην τηλεόραση. Σκεφτόμουν την επιμονή, λογική και φυσιολογική, του δημοσιογράφου να δοθεί μια ολοκληρωμένη και συγκροτημένη αντιπρόταση. Συνειδητοποίησα τρία πράγματα: Πρώτο, ακόμα και αυτοί που θεωρούν την υφιστάμενη κατάσταση σαν ένα αναγκαίο κακό, παραδέχονται σήμερα τα τεράστια προβλήματα που αυτή δημιουργεί και τις καταθλιπτικές επιπτώσεις που έχει για πολλά εκατομμύρια συνανθρώπους μας. Δεύτερο, και ποιο σημαντικό από το πρώτο, ότι η αμφισβήτηση, πολλές φορές παιδί της ανάγκης, οι κριτικές αναλύσεις που εισέρχονται σε βάθος όπως το βιβλίο «Είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε» του Μπογιόπουλου, αποτέλεσαν ιστορικά και αποτελούν πολλές φορές την απαρχή για ευρύτερες αλλαγές. Σε όλη την ανθρώπινη ιστορία η διαπίστωση μιας μη αποδεκτής κατάστασης υπήρξε η αφετηρία για πρόοδο προς τα μπρος. Τρίτον, και ακόμα πιο σημαντικό, ότι στη διαδρομή της ανθρώπινης ιστορίας πολλές φορές ριζοσπαστικές ιδέες αντικρίστηκαν με περιφρόνηση, σαρκασμό ή αντιμετωπίστηκαν με βίαιη καταστολή, όμως σήμερα θεωρούνται αυτονόητες πραγματικότητες. Έτσι αντιμετωπίστηκαν οι πρώτοι που μετά το Μεσαίωνα μίλησαν για εκλογές, όσοι στην συνέχεια μίλησαν για δικαίωμα εκλογής σε όλους ή οι γυναίκες οι οποίες πρώτες ζήτησαν δικαίωμα ψήφου. Φαντάζομαι πόσο παράξενα θα ηχούσε στα αυτιά των φεουδαρχών το αίτημα οι εξαθλιωμένοι αγρότες και δουλοπάροικοι να έχουν δικαίωμα ψήφου. Φέρνω στο νου μου την επιχειρηματολογία των αρχών του 20ου αιώνα για το γιατί οι γυναίκες δεν πρέπει να ψηφίζουν. Έτσι και σήμερα ριζοσπαστικές λύσεις μπορεί να χαρακτηρίζονται ουτοπικές, περιθωριακές και να αντιμετωπίζουν ακόμα και τη βίαιη καταστολή. Ξεκινώντας όμως από την αφετηρία ότι η υφιστάμενη πραγματικότητα δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι το μέλλον της ανθρωπότητας είμαι σίγουρος ότι αυτές οι θέσεις, αυτό το όραμα όταν οι απλοί άνθρωποι πάρουν την τύχη τους στα χέρια τους, θα διαμορφώσουν εκείνο το καλύτερο μέλλον το οποίο προδιαγράφει στο τέλος του βιβλίου του ο Νίκος Μπογιόπουλος.